چگونه فتق دیسک کمر می‌تواند باعث آسیب به پاها شود؟

یکی از علل مهم و شایع کمردرد، فتق دیسک بین‌مهره‌ای است؛ حالتی که در آن بخشی از ماده ژلاتینی داخل دیسک به دلیل پارگی یا فرسایش از محل طبیعی خود خارج شده و به ریشه‌های عصبی مجاور فشار وارد می‌کند. این وضعیت می‌تواند نه‌تنها موجب درد موضعی در ناحیه کمر شود، بلکه با درگیر کردن اعصاب سیاتیکی که به اندام‌های تحتانی می‌روند، منجر به بروز علائم گسترده‌ای در پاها گردد.
در بسیاری از موارد، فتق دیسک در ناحیه کمری باعث تحت فشار قرار گرفتن اعصاب نخاعی می‌شود که از مهره‌های تحتانی ستون فقرات خارج شده و تا پاها امتداد دارند. این فشار عصبی می‌تواند سبب بروز علائم عصبی نظیر درد شدید، گزگز، بی‌حسی، و حتی ضعف عضلانی در یک یا هر دو پا شود. شدت این علائم بسته به محل و میزان بیرون‌زدگی دیسک متفاوت است، اما معمولاً در مواردی که دیسک‌های بین مهره‌های L4-L5 یا L5-S1 درگیر باشند، این نشانه‌ها شدیدتر و شایع‌تر هستند.

احساس سوزش، مورمور یا گزگز در سطح پاها، خصوصاً هنگام نشستن طولانی یا برخاستن ناگهانی
درد تیرکشنده و گاه شدید که از کمر شروع شده و به باسن، پشت ران، ساق پا یا حتی کف پا می‌رسد (معروف به درد سیاتیکی)
کاهش یا از بین رفتن حس در نواحی خاصی از پا بسته به ریشه عصبی درگیر
خستگی زودرس در پاها و دشواری در ایستادن یا راه رفتن‌های طولانی‌مدت
ضعف عضلانی در قسمت‌هایی از پا که ممکن است باعث شود بیمار در بالا آوردن پا یا راه رفتن روی پنجه دچار مشکل شود

تشخیص دقیق فتق دیسک و ارزیابی شدت آن برای انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است. پزشکان معمولاً بر اساس علائم بالینی بیمار و شدت آن، و در صورت نیاز با استفاده از تصویربرداری، علت دقیق کمردرد و علائم پا را مشخص می‌کنند. روش‌های تشخیصی عبارت‌اند از:
معاینه فیزیکی و نورولوژیکی: در این معاینه، پزشک وضعیت حرکتی، قدرت عضلانی، رفلکس‌های عصبی و حساسیت نواحی مختلف پاها را بررسی می‌کند تا وجود فشار بر اعصاب یا ضعف عضلانی مشخص شود.
تصویربرداری MRI: این روش تصویربرداری با دقت بالا ساختارهای نرم بدن از جمله دیسک‌ها و اعصاب را نشان می‌دهد و کمک می‌کند محل دقیق فتق، شدت بیرون‌زدگی و میزان فشار بر ریشه‌های عصبی مشخص گردد.
سی‌تی اسکن (CT Scan): در مواردی که MRI در دسترس نباشد یا نیاز به بررسی جزئیات استخوانی بیشتر باشد، از CT اسکن برای مشاهده دقیق ستون فقرات استفاده می‌شود.
نوار عصب و عضله (EMG): این تست برای بررسی عملکرد اعصاب محیطی و عضلات انجام می‌شود و در تشخیص شدت آسیب عصبی ناشی از فتق دیسک یا رد سایر اختلالات نورولوژیک کمک‌کننده است.
میلوگرام: نوعی تصویربرداری با ماده حاجب است که در برخی موارد خاص برای ارزیابی ساختارهای نخاعی به‌کار می‌رود.

این روش‌ها در کنار هم به پزشک کمک می‌کنند تا تشخیص دقیق‌تری از وضعیت بیمار داشته باشد و از درمان‌های غیرضروری یا جراحی‌های بی‌مورد جلوگیری شود.

درمان فتق به شرایط بالینی بیمار، شدت علائم و پاسخ به درمان‌های اولیه بستگی دارد. در اغلب موارد، ابتدا از روش‌های غیرجراحی استفاده می‌شود و در صورت عدم پاسخ مناسب، گزینه‌های جراحی مطرح می‌شوند.

درمان‌های غیرجراحی

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش التهاب و تسکین درد خفیف تا متوسط.
شل‌کننده‌های عضلانی: برای کنترل اسپاسم‌های عضلانی ناشی از فشار بر اعصاب و کاهش تنش عضلات اطراف ستون فقرات.
فیزیوتراپی تخصصی: شامل تمرینات کششی برای آزادسازی اعصاب تحت فشار، تمرینات تقویتی برای عضلات شکم و پشت (core)، تمرینات تعادلی، آموزش حرکات اصلاحی برای وضعیت بدن، ماساژ درمانی جهت بهبود خونرسانی و کاهش سفتی عضلات، اولتراسوند درمانی و الکتروتراپی مانند (TENS) جهت کنترل درد و التهاب.
استفاده از یخ و گرما: یخ‌درمانی در مراحل حاد برای کاهش التهاب و تورم؛ گرما‌درمانی در مراحل مزمن برای افزایش جریان خون و شل‌کردن عضلات سفت شده.
تزریق‌های اپیدورال کورتیکواستروئید: تزریق مستقیم داروی ضدالتهاب به ناحیه فضای اپیدورال ستون فقرات برای کاهش التهاب اطراف ریشه عصب و کاهش سریع درد شدید در موارد مقاوم به درمان دارویی.
استفاده محدود از کمربندهای طبی: برای تثبیت ناحیه کمری در دوره‌های حاد درد، اما تنها به مدت کوتاه و تحت نظر پزشک؛ استفاده طولانی‌مدت ممکن است باعث ضعف عضلات شود.

درمان‌های غیرجراحی اگرچه در کوتاه‌مدت می‌توانند به کاهش علائم و تسکین درد کمک کنند، اما به‌هیچ‌وجه قادر به درمان ریشه‌ای بیماری نیستند. این درمان‌ها تنها به تسکین موقت وضعیت بیمار پرداخته و برای درمان دائمی این عارضه نیاز به بررسی های تخصصی تر توسط پزشک متخصص است.

درمان‌های جراحی

در صورتی که علائم عصبی مانند بی‌حسی، ضعف یا درد شدید پس از ۶ تا ۸ هفته درمان محافظه‌کارانه بهبود نیابد یا بیمار دچار عوارضی نظیر سندرم دم‌اسبی شود، جراحی توصیه می‌شود. روش‌های جراحی عبارت‌اند از:
میکرودیسککتومی: یک روش کم‌تهاجمی که در آن بخش بیرون‌زده دیسک برداشته می‌شود تا فشار از روی عصب برداشته شود.
لامینکتومی: در این روش بخشی از لامینا (پوشش استخوانی مهره) برای آزادسازی فضای نخاعی برداشته می‌شود.
فیوژن مهره‌ای: در موارد ناپایداری ستون فقرات، دو یا چند مهره به هم متصل می‌شوند تا حرکت در آن ناحیه متوقف شود.
دیسک مصنوعی: جایگزینی دیسک آسیب‌دیده با دیسک مصنوعی برای حفظ حرکت طبیعی ستون فقرات (در برخی بیماران خاص)

انتخاب نوع درمان جراحی به عواملی نظیر سن، سطح فعالیت، محل فتق و شدت علائم بستگی دارد و باید با نظر پزشک متخصص ستون فقرات انجام شود. در کنار روش‌های جراحی و غیرجراحی معمول، یکی از گزینه‌های مؤثر و کم‌تهاجمی برای درمان فتق دیسک، درمان دیسک با لیزر در لاهیجان است که به‌ویژه برای بیمارانی که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

فتق در بسیاری از موارد با درمان‌های غیرجراحی قابل کنترل است، اما برخی علائم هشداردهنده وجود دارند که در صورت مشاهده آن‌ها باید فوراً به پزشک متخصص ستون فقرات یا نورولوژی مراجعه کرد. اگر کمردرد شما با علائمی مانند تیر کشیدن درد به پا، بی‌حسی، یا ضعف عضلانی در پاها همراه باشد، نباید آن را نادیده گرفت. به‌ویژه زمانی که این علائم باعث اختلال در راه رفتن، نشستن، یا انجام کارهای روزمره می‌شوند، نیاز به بررسی پزشکی وجود دارد.
علاوه بر این، در صورتی که هر یک از علائم زیر را تجربه می‌کنید، مراجعه فوری به پزشک الزامی است:
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (نشان‌دهنده درگیری شدید اعصاب)
بی‌حسی در ناحیه بین پاها یا اطراف مقعد (علامت احتمالی سندرم دم‌اسبی)
افت ناگهانی قدرت عضلات پا یا لنگیدن هنگام راه رفتن
دردی که با استراحت و داروهای معمولی بهبود نمی‌یابد و شدت آن رو به افزایش است

مراجعه زودهنگام به پزشک و شروع روند درمان می‌تواند از بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر عصبی جلوگیری کند و شانس بهبودی کامل را افزایش دهد.

پیشگیری از فتق و آسیب‌های ناشی از آن به‌ویژه در افراد مستعد یا دارای سبک زندگی کم‌تحرک، نقش مهمی در حفظ سلامت ستون فقرات دارد. رعایت موارد زیر می‌تواند به میزان زیادی از بروز یا عود این مشکل جلوگیری کند:
حفظ وزن مناسب: اضافه‌وزن به‌ویژه در ناحیه شکم فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می‌کند و خطر فتق دیسک را افزایش می‌دهد.
تقویت عضلات مرکزی بدن: عضلات شکم و کمر قوی باعث حفظ پایداری مهره‌ها و کاهش بار وارده بر دیسک‌ها می‌شوند.
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به شیوه نادرست: برای بلند کردن، زانوها را خم کرده و جسم را نزدیک بدن نگه دارید و از چرخش ناگهانی کمر بپرهیزید.
حفظ وضعیت بدنی صحیح هنگام نشستن و ایستادن: استفاده از صندلی ارگونومیک، نشستن با پشت صاف و پاهای صاف روی زمین و اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت در یک وضعیت.
انجام منظم حرکات کششی و نرمشی: به‌ویژه برای افرادی که شغل کم‌تحرکی دارند، توصیه می‌شود هر یک ساعت چند دقیقه حرکات کششی ساده انجام دهند.
ترک سیگار: نیکوتین گردش خون دیسک‌ها را کاهش می‌دهد و فرایند پیری و تخریب آن‌ها را تسریع می‌کند.
استفاده از کفش مناسب: پوشیدن کفش‌هایی با پاشنه استاندارد و کفی طبی مانع انتقال فشار نادرست به ستون فقرات می‌شود.

با رعایت این اصول ساده اما مؤثر، می‌توان از بسیاری از مشکلات مربوط به ستون فقرات پیشگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

کمردرد ناشی از فتق دیسک تنها یک ناراحتی موضعی نیست، بلکه می‌تواند به شکلی گسترده بر عملکرد اندام‌های تحتانی تأثیر بگذارد و موجب اختلالاتی جدی شود. این وضعیت در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر به اعصاب شود. با این حال، تشخیص زودهنگام، پیگیری درمان مؤثر و رعایت اصول مراقبتی می‌تواند روند بهبود را تسریع کرده و از عود مجدد بیماری جلوگیری کند.
دکتر عادل کیومرثی جراح مغز و اعصاب در لاهیجان، با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های جراحی برای درمان فتق دیسک کمر و تجربه بالای خود، درمان‌های مؤثری را برای کاهش درد و بهبود عملکرد ستون فقرات ارائه می‌دهد. در این مرکز، تمامی درمان‌ها به‌طور اختصاصی و متناسب با نیاز هر بیمار برنامه‌ریزی می‌شود تا بهترین نتیجه ممکن به‌دست آید. برای مشاوره یا تعیین نوبت، کافی است با شماره 09023224747 تماس بگیرید یا بر روی دکمه دریافت نوبت کلیک کنید.

منابع
spinediagnostic
my.clevelandclinic